Doorbreken van emotionele afhankelijkheid? Liever niet!

Er is een groot verschil tussen (emotionele) wederzijdse afhankelijkheid en overafhankelijkheid in relaties.

Emotionele overafhankelijkheid klinkt zo:

“Hoe de ander over mij denkt, is hoe ik over mezelf denk”

“Nu ik weer verliefd ben en iemand vindt me leuk gaat het beter met mij, behalve als hij niks of weinig laat horen op een dag, dan denk ik meteen dat ik niet goed genoeg ben en voel ik me onrustig. Het wordt dan pas rustig in mij als ik weer iets hoor.”

Wanneer is er sprak van emotionele overafhankelijkheid?

Er is sprake van emotionele overafhankelijkheid wanneer je bevestiging en goedkeuring nodig hebt van een ander om jezelf waardevol te voelen. Wanneer je dit niet krijgt op het moment dat je het nodig hebt, komt er vrij zeker een kritische interne stem die bevestigt waar je eigenlijk al bang voor was: “Je bent niet goed genoeg, anders had je wel iets gehoord, toch?” Mogelijk ga je dan je best doen om de bevestiging alsnog te krijgen, waarbij je jezelf wegcijfert of gaat pleasen.

Je moet jouw kritische stem overstemmen door de bevestiging van de ander. En met die bevestiging krijg je deze stem ook tijdelijk wel even stil, totdat de bevestiging van de ander te lang uitblijft, dan komt die stem jou er weer aan ‘herinneren’ dat je niet goed genoeg bent. De ander moet steeds harder roepen om jouw innerlijke overtuiging van ‘niet goed genoeg’ stil te krijgen.

Bij emotionele overafhankelijkheid is jouw zelfbeeld en gevoel van eigenwaarde dus afhankelijk  van wat je terug krijgt van de ander over jou, van wat je gespiegeld krijgt. Jouw oriëntatie op wie jij bent is extern gericht en er is geen of vrijwel geen interne oriëntatie op de waardevolle jij die je werkelijk bent.

Wat maakt de spiegel van de ander toch zo nodig?

“De voorloper van de spiegel is het gezicht van de moeder” – D.W. Winnicott

Als je zo blijft zoeken naar de bevestiging van anderen om iets waardevols in jezelf te ervaren, dan kan het zijn dat je als kind niet afgestemd gespiegeld bent geweest door je ouder(s). Jezelf leren kennen is een proces dat zich ontvouwt tussen jou als kind en jouw ouder(s). 

Ouders houden jou als opgroeiend kind als het ware een spiegel voor van wie je bent, van wie ze zien in jou. Dit doen ze door het spiegelen van  jouw gezichtsuitdrukkingen en het benoemen van de emoties en gevoelens die ze bij jou waarnemen. Wanneer jouw ouders dit aan jou spiegelen zonder teveel van zichzelf daarin terug te geven, dan krijg je een goed besef van wie je bent en wat je wilt: je kunt in het bijzijn van jouw ouders authentiek zijn en dat is ook wat ze je laten weten. Je zegt als ouder dan in feite: “Ik zie jou voor wie jij bent, met wat jij voelt en ik blijf daarbij.” Dit werkt regulerend op jouw jonge systeem als kind, je krijgt erkenning voor jou.

Als jouw ouders geen bedding kunnen geven aan jouw emoties omdat ze daardoor zelf ontregeld raken, dan krijg je geen spiegeling meer die over jou gaat, maar wel over de pijn van je ouders. Omdat je als kind geen besef hebt van waar jezelf stopt en je ouders beginnen, raak je echt verstrengeld met hun pijn en ervaar je geen grenzen tussen jullie: hun emoties worden jouw emoties. Je concludeert daardoor dat wanneer zij oké zijn, jij oké bent.

Je zult er dus voor moeten zorgen dat zij zo oké mogelijk zijn en omdat te bereiken geef je onbewust jezelf op om hen rustig te houden of hen tevreden te stellen over jou. Hiervoor zet je alles in om in contact te blijven, zoals bijvoorbeeld lief doen en jezelf aanpassen. Zo blijf je echter wel van binnen (onzichtbaar) in de stress en op de lange duur zoeken naar opluchting en bevestiging van buiten.

Altijd ‘onderweg’ naar bevestiging

Overafhankelijkheid in het hier en nu heeft als doel jouw innerlijke onrust te reguleren, tot rust te brengen. Deze blijft echter onverminderd bestaan zolang er een kant in jou is die de geruststelling niet voluit kan aannemen en ervaren. Deze kant in jou gelooft gewoonweg niet wat de ander zegt, precies zoals je er vroeger niet op kon vertrouwen dat je oké was. Als je wel oké was, had je wel gekregen wat je nodig had, zo heeft het jonge kind in jou geconcludeerd. Zo blijf je onderweg en bezig om telkens weer die geruststellende ervaring te krijgen.

De grenzen tussen jou en de ander zijn vervaagd. Omdat er vroeger zoveel vanaf hing, heb je mogelijk ook als kind een heel alerte kant moeten ontwikkelen die let op gezichtsuitdrukking, stemming en intonatie bij de ander. Zo weet je hoe het gaat aan de andere kant en dus ook wat er nodig is om het daar rustig te maken. Deze kant let ook in het hier en nu op hoe het met de ander gaat en voordat je het weet stel je ook vragen als: ”Gaat het wel goed met je?” als je vermoedt dat de ander net iets anders doet dan wat rustig voelt voor jou. Jij bent en voelt je immers oké als de ander oké is. Omdat je zo hebt moeten versmelten met je ouders kan je in het hier en nu zelfstandigheid en begrenzing van de ander ervaren als verlating. Je doet er alles aan om ervoor te zorgen dat de ander jou bevestiging geeft en niet (emotioneel) verlaat. Terwijl je zo hard onderweg bent naar de ander om bevestiging te krijgen, verlaat je jezelf en ben je werkelijk alleen.

Is het nodig om emotionele afhankelijkheid geheel te doorbreken?

Nee! Emotionele wederzijdse afhankelijkheid is heel normaal, heel menselijk. We hebben elkaar nodig: we hebben erkenning, aanwezigheid en steun nodig van de ander in relaties. Het is normaal om er voor elkaar te zijn als de ander het moeilijk heeft. Dit werkt regulerend, verbindend en geruststellend.

Een belangrijk kenmerk van wederzijdse afhankelijkheid is, in tegenstelling tot overafhankelijkheid, dat je jezelf niet hoeft op te geven om geliefd te worden. Je kunt bij jezelf blijven en van daaruit ook bij de ander zijn. En het beste nieuws is: je hebt nu de keuze van wie je (wederzijds) afhankelijk wilt zijn. Het antwoord op overafhankelijkheid is dus niet overonafhankelijkheid, maar in verbinding kunnen zijn met de ander zonder jezelf te verliezen.

Emotionele afhankelijkheid, hoe dan wel?

Uit eigen ervaring en die van veel cliënten weet ik nu zeker: een ander kan niet iets goedmaken voor jou, wel kan de ander jou een positieve nieuwe ervaring geven. Namelijk door wel bij je te blijven als je het moeilijk hebt en jouw stemming of verdriet wél te erkennen maar deze niet van je overnemen of willen fiksen. Het vraagt echter wel van je dat je een risico neemt en iets nieuws doet: namelijk het gaan vertrouwen of minstens overwegen dat je partner die jou ok vindt, het bij het juiste eind heeft. Want zolang je een interne stem hebt die dat telkens bestrijdt, blijf je in het innerlijke conflict: je wilt wel de bevestiging, maar als je die krijgt kan je die niet lang genoeg vasthouden en verlies je uiteindelijk het geloof dat het waar is over jou.

En er is maar één persoon die deze beschermende stem in jou echt kan geruststellen, en die persoon ben jijzelf. En precies dat is een lastige, want die ‘niet goed genoeg’ overtuiging heb je ontwikkeld ten koste van jou en vaak ten gunste van je ouders. Om jezelf te beschermen. Dit proces gaat dus ook over jezelf emotioneel losmaken van je ouders en wat ze jou (niet) hebben gespiegeld, om je vervolgens te verbinden met een nieuwe optie: te aanvaarden dat je goed bent zoals je bent. Een echte interne update dus! Dan stopt het grote ‘onderweg’ zijn en beginnen de nieuwe ervaringen.

Hoe nu verder?

• Erkennen dat je je emotioneel hebt moeten opgeven om verlating te voorkomen en dat je dat in het hier en nu nog doet.
• Contact maken met deze aangepaste overafhankelijke kanten van jou en ze erkennen als beschermers van jouw jongere zelf.
• Je kritische stem horen voor wat die is: een kant die jou in (dit geval) in staat gesteld heeft in contact te blijven met je ouders.
• Update je innerlijke systeem en vertel jezelf dat je nu zelf kunt (leren) kiezen/ervaren wie wel veilig is voor je en jou kan steunen.

Het kan lastig zijn om dit alleen te doen, juist omdat je misschien een spiegel nodig hebt. Wil je ontdekken of ik die spiegel voor jou kan zijn? Voel je welkom om een kennismaking in te plannen om dit te onderzoeken voor jezelf.