Parentificatie, als je als kind voor je ouder(s) hebt gezorgd om te overleven

“Als ik lief ben voor mezelf dan ben ik bang dat ik instort.
Ik kan dat niet.
Het is als erkennen dat ik dat niet gekregen heb van mijn ouders en dat voelt als verraad”

“Als ik mijn best deed of grapjes maakte, dan hadden mijn ouders geen last van mij en kregen ze daar in ieder geval geen ruzie meer over”

• Deed jij er vroeger alles aan om de spanning uit de lucht te halen of ruzies te voorkomen?
• Stond jij (gevoelsmatig) tussen je ruziënde ouders in?
• Moest jouw loyaliteit voor een van beide ouders ondergronds omdat jouw andere ouder geen goed woord over had voor de ander? Dat je voelde dat je de relatie alleen heel kon houden als je niet zichtbaar van de andere ouder hield?

Zorgen voor (de emoties van) je ouders kan grote innerlijke verscheurdheid teweeg brengen als je kind bent. Je moet je eigen behoeftes en gevoelens afsplitsen om te zorgen voor de balans in jouw gezin. Je verlaat jezelf om niet genomen verantwoordelijkheid van de ouder(s) te pakken. Dit zijn allemaal kenmerken van parentificatie.

Wat is Parentificatie?

Parentificatie betekent dat binnen een gezin de ouder- en kindrollen langdurig en zonder erkenning van de ouders omgedraaid zijn: als kind ben je uit noodzaak emotioneel en/of fysiek gaan zorgen voor (de behoeftes van) je ouders, of ben je hun tekortkomingen gaan aanvullen.

Parentificatie is vaak een reactie op trauma binnen het gezin. Je kunt hierbij denken aan onverwerkte trauma’s van ouders of een actuele traumatische gebeurtenis binnen het gezin. Zoals een complexe scheiding of het verlies van een gezinslid. Ook wanneer ouders ziek of verslaafd zijn, kunnen de rollen binnen een gezin ongewild verwisseld worden. Het kan ook gebeuren dat ouders hun kinderen, vaak onbewust, verantwoordelijk maken voor hun geluk:”Je bent de enige die er nog voor mij is, je bent mijn levensgeluk.” De ongezegde, parallelle boodschap is dan “Je bent er voor mij.”

Te grote verantwoordelijkheid dragen

Je wordt als kind van jouw plek gehaald en verantwoordelijk gemaakt voor iets dat te groot is voor jou. Bijvoorbeeld wanneer ouders huwelijksproblemen met je bespreken of jou deelgenoot maken van hun seksleven. Of dat je je schuldig voelt als ze niet blij zijn. Het kan ook zijn dat je onbewust een plek inneemt die belangrijk is voor jouw ouder(s), omdat hij of zij dit nooit heeft kunnen doen of bereiken. Dit moet dan via jou als kind weer goedgemaakt en alsnog bereikt worden. Bijvoorbeeld door een grote druk te leggen op jouw prestaties of doelen die zij niet konden waarmaken. Omdat je als kind te grote taken op je moet nemen, wordt je overvraagd en doe je meer faal ervaringen op dan wanneer je verantwoordelijkheden hebt die bij je leeftijd passen.

Parentificatie: de balans terugvinden

Als ouders door hun onverwerkte trauma’s of niet genomen verantwoordelijkheden in de overlevingsstand staan, dan is het vaak lastig om tegelijkertijd in verbinding te zijn met jouw behoeftes als kind. Als kind wil je niks liever dan deze verstoring weer in balans brengen. Het ‘goed maken’ voor je ouders door in het gat van hun gemis te springen. Dit doen kinderen op talloze manieren:

• Door lief te doen
• Een goede leerling te zijn
• Te helpen in het huishouden
• Een ouderrol te vervullen voor jongere broers of zusjes
• Een ouder met verdriet te troosten
• Gedrag van je ouders goed willen maken/verdedigen

Je leven draait niet meer om jou, maar om de traumasporen van je ouders. Kinderen zorgen uit liefde, maar als de situatie te lang ontregeld en onveilig blijft, wordt het noodzaak.

Ouderverstoting

Als ouders gescheiden zijn kan parentificatie complexere vormen aannemen. Zeker als er sprake is van ouderverstoting. Dit betekent dat één van de ouders de andere ouder bewust of onbewust afwijst, waardoor in het uiterste geval het kind geen contact meer met de afgewezen ouder wil. De loyaliteit van het kind voor de verstoten ouder moet dan ondergronds en wordt onzichtbare loyaliteit. Als kind laat je dan niet meer zichtbaar zien dat je houdt van de verstoten ouder, om de verstotende/parentificerende ouder niet te kwetsen. Verdrietig genoeg moet je dan onbewust als kind de helft van jezelf afwijzen en dit leidt tot een negatief zelfbeeld.

Geparentificeerde volwassenen

In het hier en nu herken je mogelijk ook nog deze kant(en) van jou, die graag anderen wil fixen en gelukkig wil maken/houden om de relatie in stand te houden. Het gevoel van falen in relaties, op werk en als ouder kan opnieuw ondragelijk groot worden.

Omdat je als kind vaak een diep gevoel hebt ervaren van niet begrepen zijn en grote eenzaamheid, is de kans groot dat je dit gemis nog steeds probeert op te vullen. Dit doe je door altijd bezig te zijn met goed doen voor anderen of met werk bijvoorbeeld. Ook nu in je volwassen leven negeer je zo je eigen behoeftes en gevoelens, precies zoals vroeger.

Kenmerken in het hier en nu

• Oververantwoordelijk voelen voor anderen, bezig zijn met andermans crises
• Schuld,- en schaamtegevoelens als je iets niet (goed) kunt doen of wegnemen
• Overloyaal
• Faalangst
• Eenzaamheid
• Pleasen
• Gevoel van overweldiging
• Je vindt het lastig om echt aan te sluiten bij je eigen kinderen
• Moeite met grenzen ervaren/aangeven
• Je blijft hoe dan ook je ouders goedpraten, opnieuw om ze veilig te houden en je eigen pijn buiten beeld te laten

Parentificatie in therapie

Sterke loyale kanten zijn kenmerkend voor parentificatie. Deze kanten belemmeren het vaak om te durven onderzoeken wat vroeger gebeurd is met jou als kind. Loyaliteit was uiteraard als kind geen keuze maar noodzaak. Nu kan kijken/onder ogen zien wat vroeger met je gedaan heeft nog steeds voelen als verraad naar je ouders toe. Regelmatig kaart ik geparentificeerde kanten aan bij mijn cliënten om te onderzoeken wat de (pijnlijke) erfenis is van hun verleden. Een ware poortwachter bewaakt dit onderwerp vaak. De cliënt valt dan samen met zijn of haar geparentificeerde kind.

Zij geven dan bijvoorbeeld aan:
“Mijn ouders hebben hun best gedaan, zij hebben het ook niet van huis uit meegekregen”

In het hier en nu, tegenover mij beschermen zij weer hun ouders, ten koste van zichzelf. Opnieuw is er geen ruimte om eigen pijn/behoeften te bekijken. Want dát onder ogen zien, betekent verraad naar de ouders. Alsnog, na al die jaren. Niet durven onderzoeken wat toen speelde, houdt ook vaak blind voor herhaling van patronen in het heden. En belangrijker: we blijven niet zien wat ons wél kan helpen.

Als we af willen van de oververantwoordelijkheid, dan is het nodig om te zien waar die verantwoordelijkheid niet genomen is. Een grote taak om jezelf te ontschuldigen en te rouwen omdat er niks anders op zat dan het op je te nemen.

Wat nu?

De belangrijkste stap naar verandering is het ervaren en toestaan van grenzen: waar houd jij op en waar begint de ander? Iets wat vroeger geen optie was. Zelfwaarde kwam via je ouders en het ontbreken van grenzen voelde als nabijheid. Dit proces kan een groot schuldgevoel teweeg brengen. Wat logisch is als je bedenkt dat je je voor zoveel verantwoordelijk voelde en moest voelen. Wat dit proces echter geeft, is mogelijk een nieuwe ervaring: trouw zijn aan jezelf en met mildheid kijken naar jezelf.

Wil je ook kijken naar jouw patronen op een manier die goed is voor jou? Wanneer je gehoor geeft aan wat goed is voor jou kun je weer autonomie gaan ervaren. Je krijgt dan zicht op nieuwe opties in jouw leven, die jou uit opgebouwde automatische patronen kunnen houden.

Herken jij jezelf in parentificatie? In de rol van parentificerende ouder of geparentificeerde volwassene? Je bent welkom om met mij te onderzoeken wat er nodig is om het anders te doen.